Ekpa’palek presente en Ayacucho por el Día del Ecólogo/a

Día del Ecólogo

Con motivo del Día del Ecólogo/a (que se celebra cada 04 de octubre) se realizó un evento en la Universidad Nacional San Cristóbal de Huamanga con el objetivo de mostrar al alumnado de la especialidad de Ecología y Recursos Naturales los campos de acción de un ecólogo/a, para lo cual se invitó a biólogos que trabajan en la OEFA y el ANA (organismos del estado peruano encargados de evaluacion de impacto ambiental) quienes compartieron su experiencia trabajando en bienestar del estado. La actividad puso en evidencia la importancia de motivar y animar al alumnado a continuar con sus estudios superiores.

La oportunidad fue propicia para que nuestro mentor Floro Ortiz exponga los programas de desarrollo profesional de Ekpa’palek enfocándose en mostrar al alumnado que hay varias posibilidades de cumplir sus sueños profesionales así como también existen oportunidades de continuar sus estudios en el extranjero y contactar con un mentor a través de nuestros programas de mentorías profesionales gratuitas.

“Tanto los alumnos como los docentes quedaron contentos e interesados en la iniciativa. Los/as alumnos/as apreciaron la posibilidad de continuar sus estudios en el extranjero y los/as docentes vieron en el programa una herramienta para elevar la calidad educativa»

Ekpa’palek como vía para elevar la calidad académica de las universidades

Nuestro mentor Floro Ortiz explica que en la Universidad Nacional San Cristóbal, cada especialidad organiza eventos con sus alumnos y para el próximo año, se incluirá la charla informativa sobre Ekpa’palek , en vista de las oportunidades que ofrece tanto para los/as estudiantes como para el personal docente.

“Aunque la Universidad está licenciada, como parte del proceso de mejora continua, la universidad tiene que lograr que un mayor número de egresados/as continúe estudios superiores en el ámbito nacional e internacional. En ese sentido, los docentes aplaudieron la iniciativa  de mentorías de Ekpa’palek calificándola como de gran potencial para lograr la excelencia académica”.

 

Las mentorías son una guía en el desarrollo personal y profesional

Floro considera que “un mentor es como un hermano mayor, que apoya dando concejos y sugerencias para que uno/a pueda desarrollarse de manera personal y profesional”, es lo que él hace con sus mentees. También destaca la importancia de una buena educación para luego generar un cambio en la sociedad.

“Al culminar mis estudios universitarios, vi el gran potencial de las ciencias ambientales. Cuando uno realiza estudios en el extranjero uno se da cuenta que siempre hay cosas muy buenas de las cuales podemos aprender para luego adaptarlas a nuestra realidad y encaminar nuestra sociedad a un desarrollo sostenible”

---

Floro Ortiz es egresado en Ciencias Biológicas de la Universidad Nacional Mayor de San Marcos (Perú), con una maestría en Ingeniería Ambiental cursada en la Universidad de Estrasburgo (Francia) y una maestría en Gestión de Áreas Naturales Protegidas de la Universidad Autónoma de Madrid (España). Floro es también Mentor en Ekpa’palek y apoya en Español y Quechua a estudiantes que quieran especializarse en Gestión Ambiental.

 

Desde Ekpa’palek felicitamos a Floro Ortiz Contreras por sus numerosos logros, asimismo  agradecemos su apoyo como Mentor y la divulgación que hace de nuestras actividades.

 

Clarissa y Vilma

Prufisiyunniykipa hamuqnin: “Munay” “Ruway” manam kaqllachu

“Hamutayniykita waqaychaykuy, rimanaykimanmi tikranman. Rimanaykita waqaychaykuy ruwanaykimanmi tikranman. Ruwanaykita waqaychaykuyyachapakuykimanmi tikranman. Yachapakuykita waqaychaykuy kawsayniykimanmi  tikranman” M. G.

 

Kay rimanakuymi umayman hamun Katherinewan rimayta usyaspa, ñanninta runa kayninta hatunyachinanpaqliyispa. Paypa kawsayninpi ruwasqanqa  allinmi, kusampayhina ruwananchikpaq, imaynam hamutayniyki kanman, maykaman chayayta munasqayki umaykipi kaspa anchaallin kanman huk runaman tikranaykipaq, allin prufisiyunta  akllanaykipaq.

Kunantaq tukuy sunquykuwan Katherine Pérez Almendaresta, inglis simi yachachiqta riqsichisaykichik, payqa Mastermi Lingüística Aplicada Estudios TESOLpi, Quessnsland Universidadpi, Australiapim urqurqa. Katherineqa anchata yachan awlakunapi yachachiqninhina llamkayta. Kunantaq llamkachkan Evaluadora Educacionalhinam huk Institusiyun Publikapi Chilipi: “Agencia de Calidad de la Educaciónpi”(http://www.agenciaeducacion.cl/). Huknin kaq riqsisqa llamkayninqa karqa runakunata watukurqa yanapanankupaq chaninchanankupaq iskuwilakunapi warmakunatamana allin yachaqkunata yanapanankupaq chaynallataq maskarqa imarayku chayna kanku, chaymi chay ruwanankunapi allinta ruwanankupaq kunarqa yachaq warmakunaman allinta wiñanankupaq. Ñawpaq kaqqa huk Educación de Calidadta qunankupaqmi iskuylakunatayanapananpaq laqsakuptin.

Anchata agradisikuykiku, Katherine, kawsayniykita riqsichiwasqaykimanta, chaynallataq ñanniykimanta llapa aquyrakita llallispa atiparqanki.

¿Maymanta hamunki?

 Ñuqaqa aylluymanta huknin kaq prufisiyunalmi karqani, ñuqapa aylluyqa aswan ullpuykusqa karqa. Taytayqa kamyunirum karqa, mamaytaq uywawastin wasillanpi llamkarqa. Ñuqaykuqa kimsa ñañaturakuna karqaniku, Tekniku lisiyukunapiistudiyarqaniku, ancha sasam karqa cientifiku humanista lisyupi yachayqa, chaypim warmakuna istudiyarqanku universidadman rinankupaq, ichaqa mana anchata chaniptin aswan chaychallapim llamkanata tarinankupaq. Tekniku lisyikunapiqa huk ruwanayta yachanku, chayraykum dibujante teknikuhina llamkarqani kimsa watakuna qullqita huñunaykama universidadman yaykunaypaq. Chaypim huk mana yachasqaruway karqa universidadman yaykunaypaq, sichus allin kusa yachaq kaspapas, kallpasapa ima ruwanaypaqpas kaspa  manayá istudiyanaypaq qillqiy karqachu… ichaqa huk kuti huk runapa raymi punchawninman rirqani chaypitaq yaqa llapallan runakuna universidadpi prufisiyunninta ruwarqanku inglis simita allinta rimaspa achkatam illarqanku…

“…  chay kutipim ñuqa huk mana riqsisqa runahina karqani chaynallataq challwahina yakupa hawanpi rikukurqani, chayraykum universisdadman yaykuyta munakurqani musquykunata qispichinaypaq”

Pedagugiyata istudiyarqani inglis simipi yachachinaypaq. Universidadman yaykuptiy manam ni yupayta yacharqanichu; yachaq masiykuna, paykunaqa kusatañam yacharqanku, ñawpawarqanku, chaymi anchata llamkaspa huknin kaq bekata urqukurqani, chaymi hatun ruway karqa. Ñuqapaqqa kallpay churasqay, beka chaskisqayqa, hinallataq tarisqay kunakunapa umpawasqan chay watakunapi punkukunata kichawarqa astawan runahina prufisiyunniypi ñawparinaypaq, wiñanaypaq.

¿Hayk’a bekakunaman anchata mañakurqanki? ¿Hayk’am allinta qispirqa? ¿Mayqinkunan ancha kusa karqanku?

Ñuqaqa riqsikuni ancha surtiyuq kasqayta: universidadpi kasparaq, llamkayniypipas kasparaq tawa bekakuna mañakusqaymanta  kimsatam chaskirqani. Huknin kaq anchata mañakusqayta ruwarqani universidadpi kasparaq, tawa kaq (4°) watapi pedagugiya karrirayta ruwachkaptiy, ichaqa manam anchata suyaspañuqa iñirqani kayta: bekakunaqa karqa achka qullqiyuqpaq utaq achka riqsisqa runakunapaqmi; ichaqa manayá chayna karqachu kusikuyniypaq bekata  chaskirqani Ministerio de Educacionpa qusqanta huk semestre istudiyanaypaq hawa llaqtapi (Semester Abroad), chaynayá Kwantlen University Collegepi ñuqa akreditakurqani yachachiqhina inglis simipi huk machu paya runakunapaq mana riqsispa rimaq simikunata.

Chaymanta Chilita kutirqani chaypi kaspa kutichirqani ayniwasqanta; hinaspa kaqmanta huk bekata munakurqani kayqa APECpa pasantiya karqa, Corea del Surpichaypim huk ternapi qiparqani kayqa karqa “uso de tecnologías aulapi” beka chaskinaypaq, sichus kay mana ancha kusa karqachu ñuqapaqqaichaqa chanincharqani tukuy yachasqayta kayman yaykunaypaq. Qallariyninpi manam yachanchikchu imayna chay papilkunata hunt’ana, maypim chay llapa dukukumintukunata tarina, kaykunaqahuk kutikunapipas qasi kayninchikta chinkachiwanchik chayraykum ancha kusa qikutana kay mana piñakuspa, ichaqa kay  ruwanakunapi anchatam yachanchik imatam ruwana allin yaykunapaq hamuq kutikunapi.

Iskay kaq pasantiya beka chaskisqaypa karqa Chilipa Ministerio de Educasiyunninpaquwasqan, kay kuskachakurqa huk empresa lukal minerawan (Fundacion Minera Escondida)inglis simi yachachiqkunapaq Antofagastapa suyunpaq kayqa karqa Actualizacion metodológica de enseñanza del inglés Australiapi. Kayta quwarqanku awlapi llamkayniyrayku hinallataq iskuylaypa kunawasqanrayku.  Tawa kaq  postulación ruwasqayqa karqa Sistema de Bekas Chilipa yachachiqkunapaq  maypi huk bekata  chaskirqani Maestria ruwanaypaq Universidad de Queensland Australiapi.

¿Qampaq, huk allin aplikasiyun kananpaq imakunatataqallichana kanman?

Allinta yachaspasichus chayespecialidad akllasqaywan hukkunata yanapayman,ñuqapaqqa chay llapan akllasqaymantahukkunam kusabekakunata chaskinapaq, chaymanta huk qillqasqa willakuypi tinkuchina bekakunapa manakusqanta, hamuq bekariopa munakusqanwan, imaynam especialización akllasqanwan karqa. Chaypim, yachasqaymanhina, nini: especialidad akllasqanwan, allinta ruwanman maypi llamkana kanman. Chaymiyachachiqhinatukuy ruwasqaypi, kunanpuni, Chilipi políticas públicas nisqanta ruwarqanku Educasiyunninta kallpachanankupaq, chayrayku huk allin programata warmakuna yachanankupaq allinta akllanmanku, kaykunawanllaqtakunapa muchurisqantautaq beka quykuqpaq valichinankupaq.

¿Imakunatataq  latino yachaqkunaman, qawa llaqtakunapi yachayta munaptin niwaq?

Ñuqa kay warmakunata kallpachaymanmi qawa llaqtakunapi yachanankupaq.

Kay ruwayqa runahinata astawan wiñachisunki, profesiyunalhinapas  kallpachasunki. Huk kulturakunawan kuskachakuspa, huk mana riqsisqa runasimikunata rimaspa, huk musuq yachaypi especialidakuspa llaqtaykita  yanapanaykipaq, chay llapanqa ancha kusinchasqam.  Ñuqa iñini llapanmanta kunakusqayqa kaymi:

manay imaypas ancha ñawpariy nitaq ancha qipariykanmanchu mañakunanchikpaqqa, chiqanpuni allin kanqa  wiñaypaq, tukuy ruwasqayki  kawsayniykipa rapinpi  qillqasqa rikurinqa!

¿Imakunataq umpawaq ñawpasqa teknulugiyamanta latino yachaqkuna liyinanpaq utaq chaykunaman yaykunanpaq?

Chaypaqqa kusam computadorata  manejanam, usuariokunapaq utaq astawan puntaman riqkunapaq, tukuy timpo wiñaypaq  wordta, excelta utaq huk programakunatapas ruwanankupaq niymanku.  Chaymanta astawan usyariyu midyu kaspa utaq avanzado  internetpi kaspapas, yachanmanku maskayta, hinaspa tarisqankuta akllayta churakumanku chaymanta paskayta atinmanku. Sichus huk tallirpi, utaq huk kursupi ispisyalidadniykipi kaptin, ruwaykuy, ancha allinmi.

¿Imakunataq “wayna/sipas masiykiman” umpawaq?

Qallariyninmantapacha  ñuqaqaanchata suyarqanku ancha kayniyuq kayta munarqani. Huk lawmanta manam manch’akuywan apachikurqanichu nitaq pinsarqani bekakunaqahukkunallapaqminispa. Huk lawninmanta ñuqa umpakullarqani: ñuqallaypiastawan iñikuywan kayman hinallataq astawan hawkalla kayman.

¿Imaynam karqa  qampaq kawsay yachaypas hawa llatakunapi?

¿Imakunatam  qampa kawsayniykipaq profesiyunniykipaqpas quykusurqanki?

Iniñiñachus-hina chay ñawpaq tapuwasqaykita kutichiniñam, ichaqa kunan kaqmanta chaychallapi ruwanchikman

Kunantaq hamutani kay tukuy ruwasqayqa tiqsimuyu qawayta tikrachimuwarqa,kawsaytaatipanaytapas. Hukqa runakunataimayna kasqankuta chaskiyta yachachispa wiñachinkuchayqahuk  mana riqsisqa lintiwan, multifocal multidimensionalwan qawaspa. Kunantaq ancha illarisqarayku, istudiyasqarayku tiqsimuyuqa ñuqapaqqa astawan uchukyarun chayqa astawanmi llapan  qispinman.

 

¿Imakunawantaq latino yachaqkunaman manam kankuchu intirnasyunal yachaqkunawan patachanankupaq?

¿Imay mudupi kay qarkaykunata llallinmanku?

Ñuqaqa chayta iñini, manaraqmi qispichinchikchu willakachay hamutaykunata nitaq huk kikin pruyiktukunata sapallan qispinanpaqchayna wiñachinanpaq. Chaymanta inlis simita utaq huk runapa rimaykunantapas yachanam kanqa, kayllawanmi wakin  runakunawan hawa llaqtakunapi rimanakuyta atinqamaypi istudiyananpaq akllarqa. Tukunanchikpaq, ñuqapaqqa ancha kusam kikin ñuqanchikpi, kallpanchikpipas  iñiy, chaymanta kallpachakuspa ruwana kanqa. Ñuqa hamutani kayta, ñawpaq ruwasqanchikqa ancha kusan wiñananpaq seminariyukunawan, tallirkunawan, idyumakunata yachaspa,  likturakunawan, runakunawan  munasqankunata rimanakuspa.

¿Imakunatataq  hamuq timpupaq prufisiyunniykipa munachkanki?

¿Maykamataq kunan rinki?

¿Imay mudupi chayta ruwayta atipanki?

Ancha kusisqa kachkani huk llumpay allin institusiyunpi llamkaptiy, kayqa huk Sistema de Aseguramiento de la Calidad Chilinapa partinmi, “Agencia de Educación de la Calidad” sutiyuqwan,kaypim astawan yachasaq prufisyunniypipas wiñasaq. Llamkayniypi huk timpuraqmi  kasaq chaymanta ñam akllachkaniña huk especializaciónareapi Agenciapa ukunpi ruwanaypaq.

Kunankunataq ruwanakunapi kachkani llamkanaypaq huk iskuylakunapi programa intercultural bilingüe indigenawan, kayqahuñukun huk área de especializacionwanMaestriyaywan tesisniywanpas : identidad cultural y mantención del lenguaje.Kunantaq allichakuchkaniñam chay kampupi hinaspa mañakusaq huk musuq bekata chaynam ducturakusaq  chay areapi

 

Hawkallam kachkani llaqtanchikpa munakusqanta kallpachinanchikpaq,kayqa kanqa huk allin asunto yanapananchikpaq

 

Traductora del idioma español – quechua: Gloria Cáceres Vargas

Coordinador del proyecto de traducción: Héctor Pittman Villarreal

Si quieres leer el post en castellano has click aqui.

Huñukuy Ekpapalekman! Tikray kawsayniykita ñuqapa kawsayniyta hina

Huk punchawpis aymuray killapi tutallamantaraq rikcharirqani, ichaqa yacharqaniñam mana tiyimpu aypawananta. Pichqa urasllamantam rikcharispay kusisqallañam punta ruwayta qallarirqai. Chaypaqmi yaqa iskay hina aswan allinta yacha pakurqaniku.

Yaqa iskay killa qipapiqa, ñuqaqa wakin hampiqkuna hina kallarqani, kaylawpi waklawpi llamkarqani, hinallataq intita wataspa hinaraqmi  tiyimpuyta apachirqani uchuy qari wachaypaq, kimsa watachayuq wawachaypaq. Wakin punchawkunapi, umaypi rikurimurqa imayna haykayna yuyaypachakuy warmikunapa sasachakuyninmanta. Chaynallam Facebook nisqaman yaykuptiypas wakin warmikunawan utaq ñuqa hina yachapakuq ñañaykunawanpas rimapakurqaniku mastarichinapaq imayna warmikunaqa aswan allinta yachapakuyninkupim hanayman qispinankupaq, manañam pampallatachu qawaspa utaq upallaspallachu warmikuqa kanmanchu nispaykuyá. Chaynalla  unay pacha kananta maskarqani Stephen King qillqanta Agatha Christi qillqanta Emilio Salgari qillqantapas munayllataña ñawinchanaypaq chaynaspam huk warmi yachapakuyninta munakuq chaynalla wawantapas wayllukuy kayta munarqani ichaqa imach mana kapullawanchu nisqapalla kawsayninpi nispay nirqani.

Yaqa iskay killa qipapim riqsirqani imayna wiksayuq warmikuna llamkayninkupi sasachakusqanta chaynallapim mana hatun kamachiqkuna wiksayuq warmikunapaq kasqanmantapas rimarqanitaqmi. Chaykunata qawaspaymi, hamutayman ñañaymasiykunam qallakurqani  chaymanñataq lliw warmikuna huñunakuspanchik kikinchik ima ruraytapas rurananchikpaq  hamuq warmikuna manañam akllanmanñachu wawayuq kayta utaq hatun yachana wasipi yachapakuq kayta; manachayqa iskaynin allinta tinkunakuspa kanman.

Chaymanñataq yaqa iskay qipa killapim huk ñañachaywan, unay pachapi mana paywan tupasqay, Facebook nispanpim qillqaykurqa imayna warmikunata hukllapi huñuyta munasqanta aswan allinta warmikunata kallpanchananpaq, chaymi munaq warmikunata qallapakurqa mana qullqillapaq llamkanankupaq. Chayta qawaykuspaymi, ñuqapas paymam qillqarqani chaynalla qillqanakuyninchikpim  hay hatun proyecto nisqapi yaykurqani.

Kusikuypaqmi  achka iñiyniykupi tuparqaniku chaynalla asikuypipas kuskachakurqaniku hinaspam wakin warmikunata allin kawsaypi yachanankupaq. Huk umayuqhina hamutarqaniku imayna warmimasiykuna aswan allinta kallpanchakunankupaq chaynalla  ima munasqankutapas aypanankupaq. Ñañaypa sutinqa Clarissam, paymi taller nisqata suticharqa.

Manas imapas kawaqchu mana riqsispaykiqa

Kaywan sutichaspaykum ñuqayku munarqaniku rimayta imayna wakin sipaschakunapa muyuriyninpi warmikunaqa umpuhina kanku utaq pampallaman qawaqlla kanku utaq mana rimayninta uqarispallanmi yachakum  hinaspanmi warmipa kawsayninqa  ususillapaq utaq awilallapaqmi muyurin, chaynaspa ¿Maymantam sipaschakuna hukniraq musquywan wiñanman, hukman warmi kananpaq sichus empresaria nisqa utaq allin hampiq utaq aswan yachaysapa? Lliw muyuriyninpi qawaspa imayna warmikuna  huk kawsayllapi puriptin?

Chaynallapim, ñuqa wasiypi karqani, manaraq puñuyta huntaspayraq rikcharirqani huk punchaw aymuray killapi 2016 watapi, yaqa inti yuqsiyta munaptinñam, iskay chunka tantatam lliw kisuchayuqtakamam mallinankupaq rurarqani, barner nisqata apanaypaq allicharqani, laptuypa cargador nisqatapas karruypi churarqani. Chaymantapas qariwawachaypaq mikuyninta yanukuspay umallaypi yuyarirqani imawan rimayta qallarinayta, kaynahinam qallarirqa: “Allinllachu ñañachaykuna, Enma Marínnmi sutiy, kimsa chunka iskay watayuqmi kani. Ñuqa yachay wasiykichikpa waktachanpi hinallam yacharqani, manam tayta mamayqa uywakuwarqachu, iskaynin yachapakuq kasqankuraykum. Ñuqataqa wakin aylluykunam uywakuwarqaku chaynaspaymi kunan kaypi kachkani qankunawan rimanaypaq…”

Qanchis pachatam, ñam inti qispimuchkaptinñam ñañachay Jacqueline Meza sutiyuq chayamurqa. Payqa llamkay masiymi karqa, manam payhinataqa lliw kawsayniypi  tarirqanichu sinchi llamkakuqta ancha sumaq kuyayllapaq warmicha kaqta. Paymi imayna haykayna llamkaypi yanapawarqa, chaymi ñuqallayqa qawarqani sinchi llamkapakuq kasqanta chaymantapas  ancha sumaq kuyayllapaq warmicha kasqanta.

Qipa punchawkunapim, Jacqueline ñañayqa mañakuwarqa rimayniyman qawaq riyta atinanpaq hinaspanmi imapipas yanapawayta munarqa. Ñuqaqa kusikuspaymi munasqanta rurarqani, ñam willakuyninpi yachaspay imayna  kawsayninpa ñawpaqninpi  ima ñakariypas rikuriqtinpas imaymanakunata ruraspanmi allillamanta llallipaspa purisqanta.

Sunquy kusirikunanpaqmi, Jacqueline ñañayqa imatapas rurarqa. Chaymi payqa tukuylla tuta chocolate miskichatam manichawan pachachasqata rurasqa lliw llawlli rapi sunquhina wantusqachataraq yanuchakusqa, kayhinata nispa: “wakin ñañanchikkunapa punchawninta miskichinapaq”. Chayta uyarispaymi anchata sunquy kusirikurqa hinaspanmi hamutarqani imayna payqa mana riqsiq warmikunapaq munaychata rurasqanta. Ichaqa ¿manachu llapallanchik mana riqsikuqniyku warmikunapaq muyuriyninta tikrayta musuq iñiykunanwan munarqaniku?

Yaqa suqta chunka qipa punchawkunapim ñuqaqa rimarqani skype nisqanta facebook nistanta whatsapp nisqanta correo electrónico nisqantapas mana riqsikuqniy warmikunawan. Clarissa Rios llamkayniykupa umalliqniykum karqa, payqa Australiapim bióloga molecular nisqanpim yachapakuspa tiyarqa. Mariella Quispe chaymanta Blanca Flores iskaynin Limapim tiyarqaku, kuraq kaq biologam karqa; Blancañataq ingeniera acuícola nisqapim yachapakurqa. Paykunam  Clarissapa facebook nisqanninmantam llamkayman yaykurqaku.

Ñuqaqa Clarissapa unay yachapakuq masinmi karqani. Huachopim tiyarqani hinaspa hampiq kanaypaqmi yachapakurqani; chaymanñataq Clarissapa maman, Carmen Rojas sutiyuq ñuqahinam Huachopim tiyarqa hinaspa hatun yachay wasipim yachachiq karqa.

Kay qillqayniyta qawaspaykichik manam sasachu umanchayqa imayna Clarissa ñañayku llapaykuta huñuwasqankuta; chaymanhinam hatun rimanakuyniyku allinta lluqsinanpaq payqa kusisqalla yanapawarqaku.  Yaqa chunka iskayniyuq urasraq taller nisqa qayarinanpaq kaptin, ñuqaykuqa chayraqmi llamkaqmasiykunawan llamkanaykupaq tuparqaniku (Clarissaqa Australiapim karqa), asirikuypi; asiq rimaypipas lliw rurasqaykutam tupachirqaniku (llapan warmikuna, cienciapi yachapakuqkuna, amapuni qunqanankupaqmi lliw rurasqanta qillqanku) chaytaqa tawaykum musyakurqaniku chaymi rimasqaykuta tupachispaykum  aswan allinta yanapakurqaniku huk ñiqin taller nisqata ruranaykupaq hinaspañataq ancha kuyanakuymi ñuqaykupi wiñarqa.

Qallariq huñunakuy: “tupanakuy”  lliw llamkaq masiykunawan. Chunka iskayniyuq urasña taller qallarinanpaq kaptin.

 Chay suyasay punchaw chayaramuptinmi, llapam imakunapas apanakuyniyta karuyman churkuspay.  Luis F. Xammar yachay wasipim  yaqa iskay chunka sipaschakunawan tupanayku karqa, paykunam chunka pichqa watayuqkama karqaku. Hinaspaykum sapa warmikunaman lliw kusikuyniykuta mastarinayku karqa chaynaspapas iñiyniykuta, willakuyniykuta imaymanakunatapas allin kallpachasqa warmikuna kanankupaq chaynallataq yachayninkuta aswan allinta qispichinankupaq, allin llamkaypi llamkanankupaq hinaspapas manaña maqakuq utaq sipikuq warmikunapa kananpaqpas.

Chay wasiman chayaruptiykum, iskay chunka sipaschakuna uyanpi kusikuywan suyawachkasqaku imaymana tapukuykunawan.

Chayta qawaspaymi sumaqchata kusirikurqani ichaqa manchakuypas sunquypi rikurirurqam, kayhina tapukuykuna umaypi rikurisqanrayku: manaraq puñuy hapichkaqtin, imatataq kay sipaschakunata niyman? Imataraq mana tiqsisuyumanta yachankuraqchu? Tapuyninkupi  mana allinta kutichiktiyqa utaq upayaruptiyqa?. Chayhinatam iñiyniypiqa Mariella Blancapas tapupakurqaku. Manaraq taller nisqa qallariptinqa, llamkay masiykunaqa manam achkatachu rimarqankuchu, asllata asikurqaku  (manam Skype hinallachu rimarqaku) lliw ruranankuta kuti kutirispanku qawapallarqaku. Chaymanhina, ñuqapas mana saqirqanichu lliw quqaw tantakunata yupaychata.

Mariella ñañay ancha kusisqa suma sumaq rimayninwan hatun rimanakuyta kicharqa chaynaspa Clarissapa video nisqanwan qallarirqa llapa sipaschakuna allin hamutayta chaskinankupaq hinallataq ancha kusisqaykuta paykuman riqsichirqaniku. Llapa sipaskunata qawasqay kikiypaq nikurqani: “kay iskay chunka warmichakunamanta hukchallapas huk niraq iñiykuwan lluqsiptin, chaynaspa pipas saruyta munaptinpas utaq uchuy rurayllapaq kamachiqpim;  tukuy kallpan ama puni nispa ripukunman utaq sinchi asikuywan pasakunman, lliw rurasqaykum ancha chaninchasqam kanman”

Chaynam qallarirqaniku hatum rimanakuyta, iskay chunka sipaskunapa umanta musuq iñiykunawan huntanaykupaq. Chayraykum rimapayarqaniku muquchiq unquykunamanta, imayna mana chaywan unqunankupaq utaq sipaskuna wiksayuq sasachakuyninmantapas rimarqanikutaqmi. Chaymantapas qawachirqaniku imayna warmikuna sapa punchaw ima kiklluman utaq maylawmanpas riptinku qarikunaqa millapata warmikunamanta rimasqankuta chaynalla  warmikunaqa imayna aswan allinta qawarikunankupaq yanan akllayninkupi. Llapanchikqa aswantas kallpanchakuchun, manas hukhinallachu. Hinaspapas ñuqayku kawsayniykumanta willarqanikutaqmi, paykuna yachanankupaq imayna lliw sunqunkupa munasqanta aypanankupaq wañuy kawsaymi llamkanapuni.

Ñuqa willakurqani imayna Facultad Medicina nisqapi lliw uyarisqayta warmi yachapakuq kasqayrayku. Chayta uyarispankum, sipaschakunaqa asikuyllapaq asikurqaku. Chayniraq rimayta uyarispa asikunanchikmi, hinaspa  ama maschakuspalla. ñawpaqman rinanchik, Mariellañataq taytanmanta rimarqa. Taytansi hampiq karqa ichaqa ñañanchik yachapakuqninpiraq kachkaptin  taytanqa wañurusqa. Chay hatun llakiqa manam Mariellataqa usuchikurqachu aswanmi may kuchumanta kallpanninta huñurispa wañuy kawsay sunqunpa munasqan tarinanpaq chaynalla kawsayninta waytarichinanpaqpas llamkapakusqa.

Mariella rurayninpi

Blancañataq rimawarqanchik lliw ima hukniraq yachapakusqanmanta, achkam ñañanchikpa yachapakuynin kallasqa; mana chiki iskay kawsaypipas ñuqallayqa aypaymanchu lliw yachapakuynintaqa ichaqa sipaschakunapi kay iñiytam churarqa: “Ñuqam atirurqani, qamkunapas atirunkichikmi”.

Carmen rimayninwanqa sipaskunapa sunqunmanpunin chayarqa chaynallataq ñuqatapas yaqa waqarachiwarqa. Paymi willawarqanchik imayna awilun ancha sasachakuywan sierramanta hamusqanta, ichaqa manam yachay wasiman yaykuyta atisqachu. Chaymanta taytanmanta rimarirqa, paysi primaria nisqallata tukuyta atirusqa, manam secundaria nisqapiqa yachapakusqachu. Hinaspanmi, Carmen wiñariptin hatun yachaywasiman yachapakunanpaq yaykurqa. Willakuyninpiqa sapa pachapi ayllunqa aswan allin kawsayman wiñachkan.

Carmen rimayninpi

                                     Kusikuypaq ancha chaninchasqam karqa

Chaymanhinam sipaschakunapas willawarqanchik kawsayninkumanta, imayna mana allin qarikunawan kikllukunapi utaq yachay wasipa punkupi tupasqankunamanta.; chaynaspa imayna kikinkupura yanapakusqantapas. Kayta uyarispaykum ñuqaykuqa rimaparqaniku imakunata ruranankupaq chay millay qarikuna rikuriruqtin, amapuni upallasqa kanankupaq aswanta riqsichinankupaq lliw millapa rimasqanta utaq rurasqanta. Chaymantapas sipaschakuna willawarqanchik sumaq musquyninkumanta (ancha suma sumaqmi, hatunkaraymi kasqaku, mana chayta yacharqanichu), imakunata yachapakuyta munasqankuta, imakunata yachay wasipi kuyaspanku rurasqankuta. Achka tapukuyninkuta kutichispaykum lliw kunkaykupas chakirirqa.

Chay aymuray punchawpi, manam yachanikuchu sichus huk kawsayta tikrasqaykuta ichaqa ima nisaqtaq… Arí, huk kawsaytam tikrarqaniku. Ñuqapa kawsayniytam. Chayraykum chay punchawmanta kunankama llapa sipaschakunata kallpanchasqata wiñanankupaq munani… chiqaqpunim, wakin nisqanqan: “manas imapas  kawaqchu manam riqsispaykiqa”. Hinaspanchikmi, lliw yachasqanchikta allinta riqsichichkanchik  wakin warmikuna kallpanchaspa kanankupaq chaynaspa ichapas hukniraq ñanta rinkuman sichus mana sasachu ñampas kanman, uyarisqaymanhina:

“manam pipas yacharqachu imayna killaman chayayta, wakman chayasqanchikkama”

Chay punchamantam rimaynin hukmanllarum, manam uchuyllanchu utaq hatunllanchu. Ñuqapa rimayniyqa hukmanllarqa ñam yachaptiyña imayna kawsayniymanta rimaspay wakin warmikunata yanapakusqanta hinaspa allin hamutayman kawsayninkuta kuyuchisqanta. yachaniñam. Chaynaspaymi  kaytapuni  rurayta munallani.

Yachachiqkuna, yachay wasipa yachapakuqninkuna, wakin llamkapakuq masiykunapas, hatun rimanakuy tukuruptin.

Enma Marín qillqaq banner nisqata yachay wasi Luis F. Xammar

churaspa (huk qipa killapiraq). “Manaraq yachachkaptiy imayna kawsayniy tikrakunanta”.

 

Traductora del idioma español – quechua: Yuly Tacas Salcedo

Coordinador del proyecto de traducción: Héctor Pittman Villarreal

Para ver el post en castellano has click aqui.

 

Hukllaw suyukunaman mana imalluq riymanchu?

2008 watapim Sueciapa hatun yachana wasinman  yaykuyta munaspa qillqakurqani; chaymi Master Biomedicina nisqatam llallirqani… chayta yacharuspay sunquy anchata kusirikurqa!  Ichaqa kunanqa sasachakuypi rikukurqani ¿Imayna haykayna iskay watapi kaypi yachayman, imawantaq kawsayman manataq rimayninkutapas yachaspay?

Kay post nisqapim ñuqa willasqaykichik imaymanakunatapas qamkuna ruwanaykichikpaq, qallarinapaq nisqaykichik… LLapallam imapas kikiykipim kachkan, kallpayniykipim maskakunaykipaq “Saminchata aypasaq”

Ñuqa ruwasqaypi, 2007 watapipa ñuqaqa chayraqmi Finlandia hatun llaqtapi yachapakuspay kachkarqani. Prácticas profesionales  nisqapi yapakuspay kachkaptiy, paykuna nillawarqaku kayllapim doctoraduykita ruway yanapawayta munaspa; ichaqa ñuqaqa huk law hatun llaqtata riyta munakullarqani.  Karolinska Institutet hatun yachay wasiqa karqa (kan) lliw llalliakuq llapa hatun yachaywasikunapi investigación nisqapi tukuy Europa suyupi. Chaymantapas paykunam qun, ninku pikunataq llallinanta Premio Nobel de Medicina o Fisiología nisqapi sapa wata. Musquyniyqa qawarikuyniyqa chayllapim karqa.

Chaymi achka hatun yachay wasikunaman ñuqamanta rimaspay qillqayniyta apachikurqani achka maestria nisqakunaman, chaynaspay Utrecht hatun yachay wasiman yuyachkani yaykusqayta ichaqa llakipi tarikurqani achka qullqita 20 000 dolares nisqata mañarqa sapa wapa llapa mana Europapi paqarirkunaman. Dinamarca utaq Bélgica hatun yachay wasinkunapi chaynallataq paykunapas achka qullqita mañakurqa. Chayna kayman wakman purichkaptiymi tarirquni,  Karolinska hatun yachay wasita Suecia suyupi mana qullqipaq yachayqa kasqa. Suecia suyupi Finlandia suyupipas chaynallataq kasqa  mana Europapi paqarirkunapaqpas; chaymi anchata kusikuspay chayman riyta umanchani.

Karolinska hatun yachay wasipi, Suecia suyupim Biomedicina master nisqatam  tarirurqani… yeeeee! Ichaqa kunanqa imallawantaq mana becayuq kay Suecia hatun llaqtapi kawsanaypaq, chaypas huk llakitaqmi karqa. Chay punchawkunapi Instituto de Biotecnología nisqa, Turku llaqtapim llamkaytam yachapakurqani, hinallataqmi umalliqniy sapa killapi quchawaq 1000 dolarchata; chay qullqichawan Finlandia suyupiqa kawsakullarqani (ñam huk watañam beca nisqayqa tukusan). Qullqichayqa mana miki Suecia hatun llaqtapaqa aypawarqachu qallariq killakunapaqpas. Chaymantas huk llakiytaqmi karqa, manam yacharqanichu Finlandés rimayta; chaynallataqmi huk llamkay tarinaypaq  sasachakururqa.

Where there is a will, there is a way / munay kaptinqa, ima ruwaytapas tarinchikmi.

 

Willarikurqani llapa riqsisaykunaman Sueciaman rinayta (chayqa aswan allinmi karqa, manam usuchiymanchu karqa) chaynalla willarikurqani mana llamkayta tarisqayta. Huk kaq ñañachayniy willawarqa huk llamkay tarikusqanta mana finlandés rimaqkunapaq, ñuqa hina, chay llamkayqa pichanapaq, allichanapaq karqa (qawariychik futuchata). Allinta qullqita quqku puñunakunata mastanapaq utaq ispanakunata mayllanapaq pichanapaqpas, kay ruwayqa sapa punchawmi karqa 6:30 am hurapim chaymanta 6:00 pm hurapipas barco nisqa kutimuptin. Musuq llamkaypiqa llamkaqkunam akllakuqku hayka hurapi, ima punchawkunapi llamkananta. Chaymi ñuqapaqqa aswan allin barco nisqapi llamkayqa kakullarqa mana miki tupanakuqchu laboratoriyu llamkayniywan. Chaynaspay umanchaykarqani sapa punchaw llamkaptiyqa ichapas qullqichata huñurikuyman kawsakunaypaq kimsa killallapaqpas Suecia suyupi. LLamkay tariptiyqa qallariq Inti raymim (junio nisqam) kallarqa, masterniyñataq tarpuy killapiraq qallarinan karqa hinaspanmi kikillaypaq nikullarqani ¡ruwayta qallarisaq!

Barco nisqapiqa kawsarikuyqa suma sumaqmi kakullarqa, chaypi riqsirqani rikchaymana runakunata Rusia suyumanta, Pakistán suyumanta, Finlandia suyumanta, Suecia suyumanta, Mozambique suyumanta, India suyumanta Nepal suyumantapas…paykunapim imaymana llaqtankunapa yachasqankuna kawsakullarqa. Pakistankunam munasqaykuna karqa, paykunam sapa kutipi achka miski mikuyninkuman mallichiwarqa chaypipas Críquet nisqatapas pukllarqanim.

Kay llamkayqa manam tukuy allinchu  kallarqa ichaqa kay llamkayraykum qullqita qallariq killakunapaq huñukurqani  Suecia suyupi kanaypaq. Huk rakiqa ñam allin ñampiñam karqa. Kunanqa mana piniyniyuq, mana mayniyuq musuq llamkaytañam maskayta qallarirqani, chaymi iskay raki Clarissapa imaymamana ruwaynin qallarirqa.

Maymamña rispaskipas tarinkin imayna sasachakuyniyki huk runakunatapas qipa kawsayninpi ñakarichisqanta. Chaymi paykunamantam yachanaykim chaynaspaykim  internetnitmanpas yaykuspaykim qillqawaq “imaynataq kay hatun llaqtapi llamkayta  tariruyman. Chaynapim yacharqani mana llaqtayuq runakunapaq inglespi maskana kasqanta: “The local” (http://www.thelocal.se/) sutiyuqta. Kaywan niyta munayki maylawman rispaykipas kay maskaykunatahina maskaykuy, mana rimayniykipi kaptinqa, ingles simipiqa kachkanchá. Kay web nisqapi kasqa “Jobs” (llamkaykuna) sutiyuq ñiqin, kaypim wakin runakuna churaqku musuq llamkaykunamanta chaypipas ima ruway yachasqaykita munachiq atirqankim. Achka runakunam maskaqku musuq rimaykunata sumaq takikunatapas yachachinankupaq utaq allquchakunata wawachakunatapas qawarinankupaq. Chayraykum suyuykipi imachatapas yachapakuchkay ichapas chaychayqa yanapasunkimán hamuq punchawkunapi qullqita runapa llaqtankupi huñunaykipaq.

Español simita yachachinaypaq utaq wawachata uywanaypaqmi llamkay maskanapi churarqani. Llamkayta suyanachkamaykamanmi huk llamkaykunata maskakullarqani, chaynam sapa iskay huras tukuy simanapi huk warmipa wasinpi  barcopi llamkasqayhinam karqa. Chaymantapas italiano mikuna  wasipim mana imapaq tukuy punchaw llamkallarqani hinallataq Sueco upiyana wasipim mana qullqillapaqmi llamkachillawarqa ichaqa kutinaypaq manam qallamuwarqankuchu. Imaymanakunawan utaq mana allin ruwaqkunawanpas tuparqani  llamkaykunata maskakuyniypi; ichaqa umayniypiqa maestrillallaymi karqa. Chay ruwaykunapim, kawsayninchikta aswan allin chaninchayta yachananchik mana pipas usuchiwananchikpaq; hinaspanmi Navidadpa feriyanpi Kebabs nisqata rantikuchkaptiymi umalliqniy supa supay millayta qaqcharuwarqa chayraykum, chay punchawllapim llamkay munasqayta saqirqani. Qamtaqa manam pipas, maypas chaninchaykita sarupasunkimanchu, hukllapim pipas usurachiwachwan huktawanqa manañam allinmanchu chayta punim umaypi churay.

Unayña suyasqaypim  español simita yachachinaypaq, wawata uywanaypaqpas tarillarqani; hinaspanmi manañam warmipa wasinta picharqaniñachu. Chaynallataq hukmanta yachachiqniy qawawasqanraykum, español rimaytapas pisi punchawpim manañam yachachirqaniñachu. Iskay yachachiyniypiqa, ñam alumnuyqa anilluntapas urqukurusqanña chaynalla hamuq yachachiyniypiñataq quysinanchikpanña nillawarqa; chaykunata qawaspaymi, manañam españultapas yachachirqaniñachu… jajaj kawsayniypiqa asikunapaqpas karqataqmi hinaspapas estudios científicos nisqapipas asinapaqmi ruwallarqa, chaypim dokturadu yachapakuqkuna análisis ruwankupaq runakunata maskarqaku. Hinaspanmi, huk nanachiy musiyanaypaqmi akllasqa karqani. Chaypim pisi pisillatam illapacha nisqata musiyachkaptiy piqayniyta MRI nisqawan aswan allinta qawallawarqa, ichaqa manam imatapas musiyarqanichu chayraykum wakcha sipasqa kimsa hurapi mana qillqaytapas urqurqachu… jejeje. Kawsayniymanta willakuyta saqispa, kuskanchik yuyarisun imaynana manam lliw llamkayyá utaq yachapakuyyá kanmanchu. Mana qullqiyki kaptinpas imakunata ruwanaykipaq maskariy. Chiri pachakunapi, lliw ñamkuna qasariruptinmi, yuchkay yuchkay rikuriruptin pisi qullqichallapaq allin  pukllarikuwaq.

Samiyniypaq, yachapakuyniy tukuptinñam kimsa utaq tawa hurastam sapa iskay punchawpi wawata uywarqani; kay llamkaywanmi wasiypaq mikunaypaqpas Suecia suyupiqa aypachikurqani. Ichaqa huk punchawkunapi upiyanakunata huñurispaymi pubs nisqapi llamkakurqani hinaspanmi manañam kutimanta qallamuwarqakuchu manies (cacahuates nisqata) muna munayta mikukuptiy.

2008 watapim Biomedicina masterniyta Neurociencias rakipi tukurqani… lliw llamkasqayqa manam usuchiypaqchun karqa. Chayraykum turichaykuna,  ñañachaykuna rimapallaykichik ñuqahina huklaw suyukuman mana beca nisqawan kaptikipas rinaykichikpaq. Riy, manam tukuy kusirikuyyá kanqachu ichaqa ancha chaninchayuqmi kakullanqa.

Traductor del idioma español – quechua: Yuly Tacas Salcedo

Coordinador del proyecto de traducción: Héctor Pittman Villarreal

Post Original y en castellano:

https://ekpapalek.wordpress.com/2015/10/03/me-aventuro-a-irme-a-estudiar-a-un-pais-extranjero-sin-beca/