“Hamutayniykita waqaychaykuy, rimanaykimanmi tikranman. Rimanaykita waqaychaykuy ruwanaykimanmi tikranman. Ruwanaykita waqaychaykuyyachapakuykimanmi tikranman. Yachapakuykita waqaychaykuy kawsayniykimanmi tikranman” M. G.
Kay rimanakuymi umayman hamun Katherinewan rimayta usyaspa, ñanninta runa kayninta hatunyachinanpaqliyispa. Paypa kawsayninpi ruwasqanqa allinmi, kusampayhina ruwananchikpaq, imaynam hamutayniyki kanman, maykaman chayayta munasqayki umaykipi kaspa anchaallin kanman huk runaman tikranaykipaq, allin prufisiyunta akllanaykipaq.
Kunantaq tukuy sunquykuwan Katherine Pérez Almendaresta, inglis simi yachachiqta riqsichisaykichik, payqa Mastermi Lingüística Aplicada Estudios TESOLpi, Quessnsland Universidadpi, Australiapim urqurqa. Katherineqa anchata yachan awlakunapi yachachiqninhina llamkayta. Kunantaq llamkachkan Evaluadora Educacionalhinam huk Institusiyun Publikapi Chilipi: “Agencia de Calidad de la Educaciónpi”(http://www.agenciaeducacion.cl/). Huknin kaq riqsisqa llamkayninqa karqa runakunata watukurqa yanapanankupaq chaninchanankupaq iskuwilakunapi warmakunatamana allin yachaqkunata yanapanankupaq chaynallataq maskarqa imarayku chayna kanku, chaymi chay ruwanankunapi allinta ruwanankupaq kunarqa yachaq warmakunaman allinta wiñanankupaq. Ñawpaq kaqqa huk Educación de Calidadta qunankupaqmi iskuylakunatayanapananpaq laqsakuptin.
Anchata agradisikuykiku, Katherine, kawsayniykita riqsichiwasqaykimanta, chaynallataq ñanniykimanta llapa aquyrakita llallispa atiparqanki.
¿Maymanta hamunki?
Ñuqaqa aylluymanta huknin kaq prufisiyunalmi karqani, ñuqapa aylluyqa aswan ullpuykusqa karqa. Taytayqa kamyunirum karqa, mamaytaq uywawastin wasillanpi llamkarqa. Ñuqaykuqa kimsa ñañaturakuna karqaniku, Tekniku lisiyukunapiistudiyarqaniku, ancha sasam karqa cientifiku humanista lisyupi yachayqa, chaypim warmakuna istudiyarqanku universidadman rinankupaq, ichaqa mana anchata chaniptin aswan chaychallapim llamkanata tarinankupaq. Tekniku lisyikunapiqa huk ruwanayta yachanku, chayraykum dibujante teknikuhina llamkarqani kimsa watakuna qullqita huñunaykama universidadman yaykunaypaq. Chaypim huk mana yachasqaruway karqa universidadman yaykunaypaq, sichus allin kusa yachaq kaspapas, kallpasapa ima ruwanaypaqpas kaspa manayá istudiyanaypaq qillqiy karqachu… ichaqa huk kuti huk runapa raymi punchawninman rirqani chaypitaq yaqa llapallan runakuna universidadpi prufisiyunninta ruwarqanku inglis simita allinta rimaspa achkatam illarqanku…
“… chay kutipim ñuqa huk mana riqsisqa runahina karqani chaynallataq challwahina yakupa hawanpi rikukurqani, chayraykum universisdadman yaykuyta munakurqani musquykunata qispichinaypaq”
Pedagugiyata istudiyarqani inglis simipi yachachinaypaq. Universidadman yaykuptiy manam ni yupayta yacharqanichu; yachaq masiykuna, paykunaqa kusatañam yacharqanku, ñawpawarqanku, chaymi anchata llamkaspa huknin kaq bekata urqukurqani, chaymi hatun ruway karqa. Ñuqapaqqa kallpay churasqay, beka chaskisqayqa, hinallataq tarisqay kunakunapa umpawasqan chay watakunapi punkukunata kichawarqa astawan runahina prufisiyunniypi ñawparinaypaq, wiñanaypaq.
¿Hayk’a bekakunaman anchata mañakurqanki? ¿Hayk’am allinta qispirqa? ¿Mayqinkunan ancha kusa karqanku?
Ñuqaqa riqsikuni ancha surtiyuq kasqayta: universidadpi kasparaq, llamkayniypipas kasparaq tawa bekakuna mañakusqaymanta kimsatam chaskirqani. Huknin kaq anchata mañakusqayta ruwarqani universidadpi kasparaq, tawa kaq (4°) watapi pedagugiya karrirayta ruwachkaptiy, ichaqa manam anchata suyaspañuqa iñirqani kayta: bekakunaqa karqa achka qullqiyuqpaq utaq achka riqsisqa runakunapaqmi; ichaqa manayá chayna karqachu kusikuyniypaq bekata chaskirqani Ministerio de Educacionpa qusqanta huk semestre istudiyanaypaq hawa llaqtapi (Semester Abroad), chaynayá Kwantlen University Collegepi ñuqa akreditakurqani yachachiqhina inglis simipi huk machu paya runakunapaq mana riqsispa rimaq simikunata.
Chaymanta Chilita kutirqani chaypi kaspa kutichirqani ayniwasqanta; hinaspa kaqmanta huk bekata munakurqani kayqa APECpa pasantiya karqa, Corea del Surpichaypim huk ternapi qiparqani kayqa karqa “uso de tecnologías aulapi” beka chaskinaypaq, sichus kay mana ancha kusa karqachu ñuqapaqqaichaqa chanincharqani tukuy yachasqayta kayman yaykunaypaq. Qallariyninpi manam yachanchikchu imayna chay papilkunata hunt’ana, maypim chay llapa dukukumintukunata tarina, kaykunaqahuk kutikunapipas qasi kayninchikta chinkachiwanchik chayraykum ancha kusa qikutana kay mana piñakuspa, ichaqa kay ruwanakunapi anchatam yachanchik imatam ruwana allin yaykunapaq hamuq kutikunapi.
Iskay kaq pasantiya beka chaskisqaypa karqa Chilipa Ministerio de Educasiyunninpaquwasqan, kay kuskachakurqa huk empresa lukal minerawan (Fundacion Minera Escondida)inglis simi yachachiqkunapaq Antofagastapa suyunpaq kayqa karqa Actualizacion metodológica de enseñanza del inglés Australiapi. Kayta quwarqanku awlapi llamkayniyrayku hinallataq iskuylaypa kunawasqanrayku. Tawa kaq postulación ruwasqayqa karqa Sistema de Bekas Chilipa yachachiqkunapaq maypi huk bekata chaskirqani Maestria ruwanaypaq Universidad de Queensland Australiapi.
¿Qampaq, huk allin aplikasiyun kananpaq imakunatataqallichana kanman?
Allinta yachaspasichus chayespecialidad akllasqaywan hukkunata yanapayman,ñuqapaqqa chay llapan akllasqaymantahukkunam kusabekakunata chaskinapaq, chaymanta huk qillqasqa willakuypi tinkuchina bekakunapa manakusqanta, hamuq bekariopa munakusqanwan, imaynam especialización akllasqanwan karqa. Chaypim, yachasqaymanhina, nini: especialidad akllasqanwan, allinta ruwanman maypi llamkana kanman. Chaymiyachachiqhinatukuy ruwasqaypi, kunanpuni, Chilipi políticas públicas nisqanta ruwarqanku Educasiyunninta kallpachanankupaq, chayrayku huk allin programata warmakuna yachanankupaq allinta akllanmanku, kaykunawanllaqtakunapa muchurisqantautaq beka quykuqpaq valichinankupaq.
¿Imakunatataq latino yachaqkunaman, qawa llaqtakunapi yachayta munaptin niwaq?
Ñuqa kay warmakunata kallpachaymanmi qawa llaqtakunapi yachanankupaq.
Kay ruwayqa runahinata astawan wiñachisunki, profesiyunalhinapas kallpachasunki. Huk kulturakunawan kuskachakuspa, huk mana riqsisqa runasimikunata rimaspa, huk musuq yachaypi especialidakuspa llaqtaykita yanapanaykipaq, chay llapanqa ancha kusinchasqam. Ñuqa iñini llapanmanta kunakusqayqa kaymi:
manay imaypas ancha ñawpariy nitaq ancha qipariykanmanchu mañakunanchikpaqqa, chiqanpuni allin kanqa wiñaypaq, tukuy ruwasqayki kawsayniykipa rapinpi qillqasqa rikurinqa!
¿Imakunataq umpawaq ñawpasqa teknulugiyamanta latino yachaqkuna liyinanpaq utaq chaykunaman yaykunanpaq?
Chaypaqqa kusam computadorata manejanam, usuariokunapaq utaq astawan puntaman riqkunapaq, tukuy timpo wiñaypaq wordta, excelta utaq huk programakunatapas ruwanankupaq niymanku. Chaymanta astawan usyariyu midyu kaspa utaq avanzado internetpi kaspapas, yachanmanku maskayta, hinaspa tarisqankuta akllayta churakumanku chaymanta paskayta atinmanku. Sichus huk tallirpi, utaq huk kursupi ispisyalidadniykipi kaptin, ruwaykuy, ancha allinmi.
¿Imakunataq “wayna/sipas masiykiman” umpawaq?
Qallariyninmantapacha ñuqaqaanchata suyarqanku ancha kayniyuq kayta munarqani. Huk lawmanta manam manch’akuywan apachikurqanichu nitaq pinsarqani bekakunaqahukkunallapaqminispa. Huk lawninmanta ñuqa umpakullarqani: ñuqallaypiastawan iñikuywan kayman hinallataq astawan hawkalla kayman.
¿Imaynam karqa qampaq kawsay yachaypas hawa llatakunapi?
¿Imakunatam qampa kawsayniykipaq profesiyunniykipaqpas quykusurqanki?
Iniñiñachus-hina chay ñawpaq tapuwasqaykita kutichiniñam, ichaqa kunan kaqmanta chaychallapi ruwanchikman
Kunantaq hamutani kay tukuy ruwasqayqa tiqsimuyu qawayta tikrachimuwarqa,kawsaytaatipanaytapas. Hukqa runakunataimayna kasqankuta chaskiyta yachachispa wiñachinkuchayqahuk mana riqsisqa lintiwan, multifocal multidimensionalwan qawaspa. Kunantaq ancha illarisqarayku, istudiyasqarayku tiqsimuyuqa ñuqapaqqa astawan uchukyarun chayqa astawanmi llapan qispinman.
¿Imakunawantaq latino yachaqkunaman manam kankuchu intirnasyunal yachaqkunawan patachanankupaq?
¿Imay mudupi kay qarkaykunata llallinmanku?
Ñuqaqa chayta iñini, manaraqmi qispichinchikchu willakachay hamutaykunata nitaq huk kikin pruyiktukunata sapallan qispinanpaqchayna wiñachinanpaq. Chaymanta inlis simita utaq huk runapa rimaykunantapas yachanam kanqa, kayllawanmi wakin runakunawan hawa llaqtakunapi rimanakuyta atinqamaypi istudiyananpaq akllarqa. Tukunanchikpaq, ñuqapaqqa ancha kusam kikin ñuqanchikpi, kallpanchikpipas iñiy, chaymanta kallpachakuspa ruwana kanqa. Ñuqa hamutani kayta, ñawpaq ruwasqanchikqa ancha kusan wiñananpaq seminariyukunawan, tallirkunawan, idyumakunata yachaspa, likturakunawan, runakunawan munasqankunata rimanakuspa.
¿Imakunatataq hamuq timpupaq prufisiyunniykipa munachkanki?
¿Maykamataq kunan rinki?
¿Imay mudupi chayta ruwayta atipanki?
Ancha kusisqa kachkani huk llumpay allin institusiyunpi llamkaptiy, kayqa huk Sistema de Aseguramiento de la Calidad Chilinapa partinmi, “Agencia de Educación de la Calidad” sutiyuqwan,kaypim astawan yachasaq prufisyunniypipas wiñasaq. Llamkayniypi huk timpuraqmi kasaq chaymanta ñam akllachkaniña huk especializaciónareapi Agenciapa ukunpi ruwanaypaq.
Kunankunataq ruwanakunapi kachkani llamkanaypaq huk iskuylakunapi 
programa intercultural bilingüe indigenawan, kayqahuñukun huk área de especializacionwanMaestriyaywan tesisniywanpas : identidad cultural y mantención del lenguaje.Kunantaq allichakuchkaniñam chay kampupi hinaspa mañakusaq huk musuq bekata chaynam ducturakusaq chay areapi
Hawkallam kachkani llaqtanchikpa munakusqanta kallpachinanchikpaq,kayqa kanqa huk allin asunto yanapananchikpaq
Traductora del idioma español – quechua: Gloria Cáceres Vargas
Coordinador del proyecto de traducción: Héctor Pittman Villarreal
Si quieres leer el post en castellano has click aqui.
Ekpa'palek: Empoderando Latino/as 